«انکشاف حقیقت» در نمایشگاه کتاب 

در شرایطی که صنعت نشر کشور با چالش‌هایی جدی چون کاهش تیراژ، افت تقاضا و محدود شدن خریدهای سازمانی روبه‌روست، برخی مجموعه‌های پژوهشی و انتشاراتی توانسته‌اند با تکیه بر برنامه‌ریزی منسجم، تولید محتوای اندیشه‌محور و ارتباط مستمر با مخاطب راه خود را از مسیر رکود جدا کنند. انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی یکی از این نمونه‌های موفق است که طی سال‌های اخیر نه‌تنها در مسیر تولید کتاب متوقف نشده بلکه توانسته در فضای علمی کشور جایگاهی تأثیرگذار برای خود تثبیت کند. در آستانه برگزاری سی ‌و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، مسئولان این نهاد فرهنگی طی یک نشست خبری ضمن بیان عملکرد پژوهشگاه برنامه‌های خود را برای برای حضور در بزرگ‌ترین رویداد حوزه نشر کشور با شعار «کشف کلمه؛ انکشاف حقیقت» تبیین کردند. 

برنامه‌ریزی برای حضور در نمایشگاه کتاب 

مسئولان این مجموعه اعلام کردند از چند روز قبل از آغاز رسمی نمایشگاه، روند تجهیز و ساخت غرفه‌ها آغاز شده تا امکان ارائه برنامه‌های متنوعی در ایام نمایشگاه فراهم شود. اگرچه به اذعان خود مسئولان پژوهشگاه، نمایشگاه کتاب فرصت مناسبی برای رونمایی حرفه‌ای از آثار جدید نیست اما برنامه‌هایی چون نشست‌های تخصصی، دیدار با نویسندگان و ارائه دستاوردهای پژوهشی در دستور کار قرار دارد. 

آثار جدید در راهند 

در میان آثار جدیدی که در نمایشگاه امسال عرضه خواهد شد، می‌توان به کتاب‌ «جمال و جلال رمان» اثر احمد شاکری اشاره کرد. با این حال آثار منتشر شده در یک سال گذشته با فروش مناسب همراه بوده‌اند. به‌عنوان نمونه کتاب «الهیات سیاسی در یهودیت» اثر مهدی فدایی‌مهربان در مدت کوتاهی پس از عرضه، به‌سرعت به اتمام رسید و تجدید چاپ شد. یا کتاب «الحاد جدید» از حمیدرضا شاجانی نیز با استقبال قابل توجهی روبه‌رو گردید. 

جایگاه پژوهش در نظام فرهنگی کشور 

یکی از نکات مورد تأکید مسئولان پژوهشگاه، بی‌توجهی به جایگاه واقعی پژوهش و اندیشه در نظام آموزشی و فرهنگی کشور است. به‌گفته آنان در حالی‌که پژوهشگران می‌توانند نقش‌آفرینی جدی‌تری نسبت به اساتید رسمی دانشگاه در اصلاح مسیر علمی کشور داشته باشند اما معمولا دیده نمی‌شوند. پژوهشگاه تلاش دارد این معادله نابرابر را تغییر دهد و با تولید آثار راهبردی، سهم واقعی خود را در شکل‌دهی به نظام فکری جامعه ایفا کند. 

یادگاری‌های ارزشمند از دیدارهای مهم 

یکی از افتخارات مهم انتشارات پژوهشگاه، میزبانی از رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال‌های گذشته در غرفه این مجموعه بوده. به‌گفته مسئولان انتشارات، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای تاکنون پنج نوبت در مسیر بازدید از نمایشگاه، غرفه پژوهشگاه را برای استراحت و گفت‌وگو انتخاب کرده‌اند؛ امری که به‌زعم ایشان ‌افتخار کمی نیست و نشان از جایگاه پژوهشگاه در منظومه فکری کشور دارد. 

تداوم تولید اندیشه در سکوت رسانه‌ای 

پژوهشگاه در حالی موفق به انتشار بیش از ۷۰عنوان کتاب در دوره‌ای کوتاه شده که فضای کلی نشر کشور شاهد کاهش چشمگیر تولیدات است؛ کتاب‌هایی که با وجود تیراژ پایین، در تنوع موضوعی گسترده‌ای عرضه شده‌ و توانسته‌اند نیاز مخاطب تخصصی را پاسخ دهند. موضوعاتی از فلسفه و روان‌شناسی گرفته تا سیاست، ادبیات پایداری، تاریخ و دین، در میان عناوین انتشارات دیده می‌شوند. 

به‌گفته مسئولان پژوهشگاه، برخلاف برخی ناشران که تمرکز خود را بر تولید آثار زرد و پرفروش گذاشته‌اند، این مجموعه در حوزه اندیشه و تفکر مفهومی فعال است؛ فضایی که ذاتا مخاطب محدودتری دارد و بازده اقتصادی آن نیز در ظاهر پایین‌تر است. با این حال همین آثار به‌دلیل محتوای غنی و قابل اتکا توانسته‌اند چرخه اقتصادی پژوهشگاه را سرپا نگه‌دارند. 

از کلاس درس تا متون مرجع 

در بازه زمانی فعالیت انتشارات پژوهشگاه، تاکنون ۱۴۵۱عنوان کتاب منتشر شده که از این میان ۶۳عنوان به‌عنوان منبع درسی در دانشگاه‌ها معرفی شده‌اند. این آمار که مربوط به پایان سال ۱۴۰۲ است، نشان می‌دهد آثار پژوهشگاه تنها در فضای آکادمیک محدود نمی‌مانند بلکه می‌توانند نقش پشتیبان در تدریس و آموزش داشته باشند. هرچند برخی آثار به‌دلایل محتوایی یا نظریه‌محور بودن، قابلیت تبدیل شدن به کتاب درسی را ندارند اما همچنان می‌توانند به‌عنوان منابع کمکی یا آثار تحلیلی، جایگاه خود را در محیط‌های علمی حفظ کنند؛ مانند کتابی که به نقد پنج رمان پرداخته و در آن نظریه‌ای درباره اربعین مطرح شده. 

ترجمه؛ راهی به سوی جهان 

از دیگر دستاوردهای قابل توجه پژوهشگاه، ترجمه آثار به زبان‌های مختلف است. از میان کل آثار منتشرشده، ۱۰۷عنوان تاکنون به زبان‌هایی مانند انگلیسی، عربی، آذربایجانی و تاجیکی ترجمه شده‌اند. این رقم معادل یک ترجمه به ازای هر ۱۱اثر است که به‌گفته مسئولان نشان‌دهنده پتانسیل جهانی محتوای تولیدی پژوهشگاه است. از جمله آثار شاخص ترجمه‌شده می‌توان به مجموعه «اخلاق الهی» اشاره کرد که به چند زبان ترجمه و در محافل بین‌المللی علمی معرفی شده. 

جوایز، نشانی از کیفیت 

در طول ۳۰ سال فعالیت پژوهشگاه، ۶۴۰نشان و جایزه توسط اعضا و آثار این مجموعه کسب شده که از این میان، ۳۸۴مورد جوایزی است که مستقیما به کتاب‌های منتشر شده اختصاص دارد. به بیان دیگر، از هر چهار کتاب پژوهشگاه، یکی موفق به کسب جایزه‌ای معتبر شده؛ جوایزی که بیشترشان در جشنواره‌هایی مانند کتاب سال جمهوری اسلامی، کتاب فصل، جایزه جلال و... به آثار پژوهشگاه تعلق گرفته‌اند. 

پژوهش، تنها تولید نظری نیست 

یکی از نکات کلیدی مطرح ‌شده در گفت‌وگو با مسئولان پژوهشگاه، تفاوت اندیشه‌ورزی اسلامی با تولید فکری مدرن غربی است. به‌گفته ایشان در سنت اسلامی، تولید اندیشه نیازمند ریاضت عقلی، سلوک فکری و نوعی زیست معنوی است. به همین دلیل نمی‌توان تولید اندیشه اسلامی را صرفا یک فعالیت آکادمیک یا کلاسیک دانست. پژوهشگاه تلاش دارد با تداوم مسیر هزار ساله سنت اندیشه دینی، حلقه وصل گذشته، حال و آینده تمدن اسلامی باشد و با پافشاری بر مبانی اندیشه‌ای اصیل، در برابر موج نسبی‌گرایی و تفکرات سیال مدرن ایستادگی کند.  

سخن پایانی 

با نگاهی به وضعیت کنونی نشر کشور می‌توان گفت موفقیت پژوهشگاه در حفظ روند تولید، گسترش ارتباط با مخاطب، توسعه بین‌المللی آثار و حفظ استقلال اقتصادی، نمونه‌ای موفق از عملکرد مجموعه‌ای پژوهشی در روزگار دشوار کتاب است. 

شعاری که برای نمایشگاه امسال انتخاب شده، «کشف کلمه؛ انکشاف حقیقت» نیز نگاهی عمیق و فلسفی به رسالت این مجموعه دارد؛ جایی که باور بر وجود حقیقتی مطلق در میان دریای باورهای نسبی همچنان پابرجاست. امید است در آینده با حمایت بیشتر از مجموعه‌هایی این‌چنین، جایگاه پژوهش و اندیشه در نظام فرهنگی کشور به سطحی درخور ارتقا یابد.